Դավիթ Դավիթյան
Թեև հավաքական Արևմուտքը կարծես ղեկավարվում է դիվանագիտական և ռազմավարական մարտահրավերներով լի առաջնորդների կողմից, աշխարհում կան որոշ պետություններ, որոնք չպետք է ընդօրինակեն նման անհեթեթությունը: Այդ պետություններից երկուսը ներառում են Հայաստանն ու Ադրբեջանը։ Առաջինն իրեն դրել է էկզիստենցիալ սպառնալիքի տակ։ 2018-ին իշխանության գալուց ի վեր Հայաստանի վարչապետ Փաշինյանը հինգ անգամ փոխել է պաշտպանության և ազգային անվտանգության նախարարներին՝ ստիպելով անդադար քաղաքականության դադարներ, որոնք նախորդել և շարունակվել են 2020 թվականի Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմում Հայաստանի պարտությունից հետո։
Թեև կարելի է թվարկել այն բոլոր հիմարությունները, որոնք ի հայտ են եկել Հայաստանում Խորհրդային Միության փլուզումից հետո, ամենասարսափելին նրա ազգային ուղղվածության բացակայությունն է: Ավելի վատ՝ մենք ականատես ենք լինում իշխանության և օլիգարխների համագործակցության և ջունգլիների օրենքով առջնորդվրոնղերի: Այս վիճակն ավելի սուր տիրում է Ադրբեջանում, երբ նրա նավթադոլարները լցնում են Ադրբեջանի իշխող դինաստիայի և համախոհների գանձարանը:
Քանի որ 2020 թվականի աշնանը Ադրբեջանին տրվեց կանաչ լույս՝ ներխուժելու ինքնահռչակ Հայկական Հանրապետություն, նա մաքսիմալիստական բանակցային դիրքից անցավ ավելի քան 40 քառակուսի կմ միջազգայնորեն ճանաչված հայկական տարածքի հետպատերազմյան օկուպացման։ Ադրբեջանի նախագահ Ալիևի ամենասարսափելի պնդումն այն է, որ Հայաստանի մեծ մասը, եթե ոչ ամբողջը, ադրբեջանական է: Եթե Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև երբևէ խաղաղություն հաստատվի, ապա Ադրբեջանը պետք է մտածի այլ դիվանագիտության մասին, քան խավիարի քաղաքականությունը:
Հայաստանը, կարծես, չի կարողանում տարբերակել մանկական գործարքային խաղերը հմուտ դիվանագիտությունից: Վերջինս գրեթե գոյություն չունի, ինչի մասին է վկայում մտածելու տեղիք տվող գաղափարներ հրապարակող հայ դիվանագետի բացակայությունը։ Հայաստանի հայտարարությունը, որ կարող է վավերացնել Միջազգային քրեական դատարանի Հռոմի Ստատուտը՝ պարտավորվելով ձերբակալել Ռուսաստանի նախագահ Պուտինին, եթե նա այցելի Հայաստան, քանի որ ՄՔԴ-ն Պուտինին ձերբակալելու հրաման է տվել։ Հայաստանի կառավարությունում թափանցիկության բացակայության պատճառով նրա ժողովուրդը պետք է եզրակացնի, թե ինչու նույնիսկ դիտարկվեց նման դիվանագիտական դիրքորոշում։ Ճնշման տակ Հայաստանի կառավարությունը կարող է ընդունել, որ ՄՔԴ-ն քաղաքական ինստիտուտ է։ Այնուհանդերձ, նա երբեք չի մտահոգվել պատշաճ ջանասիրությամբ՝ հետաքննելու համար, թե արդյոք Պուտինի դեմ մեղադրանքները որևէ հիմք ունեն: Փոխարենը նախընտրեց կրակել իրեն ու Պուտինին թշնամի սարքել։ Նշենք մի քանի իրողություն.
1- «Միջազգային քրեական դատարանը կարող է միջամտել միայն այն դեպքում, երբ պետությունը չի կարող կամ չի ցանկանում իրականում իրականացնել հետաքննությունը և քրեական պատասխանատվության ենթարկել մեղավորներին»: ՄՔԴ-ն չունի բանակ կամ ոստիկանական ուժ։ Այսպիսով, եթե պետությունը ցանկանում է ընդունել Հռոմի կանոնադրությունը, ՄՔԴ-ն չի կարող պետությանը պաշտպանել երրորդ կողմի հետևանքներից, եթե պետությունն ակտիվորեն ընդունում է ՄՔԴ-ի դրույթները: Այլ բան մտածելը Հայաստանի կողմից միամտություն է.
2 – Եթե ՌԴ նախագահ Պուտինը ձերբակալվի, այդ պետությունը փաստացի ռազմական ակտ կկատարի Ռուսաստանի դեմ
3 – Ոչ մի երաշխիք չկա, որ ՄՔԴ-ն կաջակցի Ադրբեջանի դեմ հայկական որևէ գործողության:
4 – Ի վերջո, Պուտինի դեմ ՄՔԴ մեղադրանքները լրջորեն վիճելիլ են և անհիմն են թվում:
Ենթադրենք, Հայաստանը պնդում է, որ ընդունելու է Հռոմի ստատուտը և սպառնում է ձերբակալել Պուտինին։ Այդ դեպքում Ռուսաստանը կարող է գործել նույն ձևով և նվազագույնը.
– Անջատել Հայաստանի ենթակառուցվածքների մեծ մասը, ներառյալ ատոմային էներգիայի ռեակտորը, որն ապահովում է Հայաստանի էլեկտրաէներգիայի մոտ կեսը։
– Դադարեցրել Հայաստան գազամատակարարումը` Հայաստանը թողնեով գրեթե առանց գազի:
– Արգելել Ռուսաստանից Հայաստան դրամական փոխանցումների ցանկացած փոխանցում։
– Ռուսաստանից վտարել բոլոր ժամանակավոր հայ աշխատողներին.
– Հանել ցանկացած գումար, որը կարող է ունենալ հայկական բանկերում և վերջ տալ Հայաստանի հետ բոլոր տնտեսական գործունեությանը:
– Միակողմանիորեն դուրս բերել իր խաղաղապահ ուժերը, որոնք ներկայումս տեղակայված են Լեռնային Ղարաբաղի հայերի և ադրբեջանցի զինվորականների միջև, որոնց նպատակն է ոչնչացնել հայերին։
Նման գործողությունները միայն այսբերգի գագաթն են, քանի որ Ռուսաստանը կարող է մեկ գիշերվա ընթացքում ռեժիմի փոփոխություն առաջացնել կամ դուրս բերել իր ողջ զորքերը և զինտեխնիկան Հայաստանից՝ Հայաստանը թողնելով իր երկու թշնամական հարևանների՝ Ադրբեջանի և Թուրքիայի ողորմության տակ, որոնցից յուրաքանչյուրը պնդում է, որ Հայաստանն իրենց սեփականությունն է։
Հայաստանի՝ Պուտինի հասցեին հնչեցրած սպառնալիքից մի քանի շաբաթ անց, անկանխատեսելի Հայաստանը հայտարարեց, որ չի ձերբակալի Պուտինին։ Սակայն Ռուսաստանը հակադարձեց՝ արգելելով Հայաստանից կաթնամթերքի ներկրումը։ Ուղղորդվածության և հեռատեսության այս բացակայությունը ներկայացնում է վերոհիշյալ գործարքային, մանկապարտեզային խաղերը։
Ենթադրենք, Հայաստանի կառավարությունն ու դիվանագիտությունը ներքաշված են մի նրբերանգ խաղի մեջ՝ խաղալով ձևավորվող բազմաբևեռ աշխարհի երկու կողմերից, որը մեզ նման <<հաչող շները>> չեն կարողանում հասկանալ։ Ելնելով դրանից՝ ինչո՞ւ է Հայաստանի խորհրդարանի նախագահ Ալեն Սիմոնյանը «նյուանսավորված դիվանագիտությամբ» զբաղվել՝ թքելով տեղացի հայի երեսին, ով նրան տեսել է փողոցում և ընդամենը մի քանի օր առաջ դավաճան անվանել։ Հայաստանի վերահսկվող ընդդիմության զբաղմունքը Հայաստանի կառավարության պաշտոնյաներին, օրինակ՝ իրենց վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին, դավաճան անվանելն է։
Հայկական դիվանագիտությունը նույնքան մանուկ է, ոչ բարդ և միամիտ, որքան Ադրբեջանը՝ տոհմական միլիտարիստական բռնապետություն։
Հեղինակ՝ Դավիթ Դավիթյան (Հայաստանի Ամերիկյան Համալսարանի դասախոս: Նա ավելի քան մեկ տասնամյակ անցկացրել է տեխնիկական հետախուզական վերլուծություններ անելով տեխնոլոգիական խոշոր ընկերություններում: Նա բնակվում է Երևանում, Հայաստան):